Przychodzi czas gdy wzejdzie gwiazda betlejemska i w serca przyniesie odrobinę pokoju. I utuli żale i trwogi cicha melodia kolęd. Polskie kolędy kryją w sobie znacznie więcej niż możecie przypuszczać.
Kolędy początkowo odnosiły się do radosnych pieśni noworocznych. Ich nazwa pochodziła od łacińskiego słowa calendae i oznaczała pierwszy dzień miesiąca. Dawniej w krajach słowiańskich nazywano tak pierwszy dzień roku. Obecnie kolędy to pieśni bożonarodzeniowe. Najczęściej ich treść nawiązuje do wierzeń religijnych. Świecką odmianą kolędy, z wątkami mówiącymi o życiu codziennym, jest pastorałka.
Najstarsze kolędy polskie mają biblijną osnowę treściową oraz modlitewną strukturę kompozycji i zwane są kolędami kościelnymi. Należą do nich: „Zdrów bądź, królu anjelski” (1424 r.), „Stała się rzecz wielmi dziwna” (1442) oraz odznaczająca się niezwykłym kunsztem pochodząca z XV lub XVI wieku polska kolęda „Augustus kiedy królował”. Każda jej strofa rozpoczyna się kolejną literą alfabetu. Dwie kolędy kościelne pochodzące z XVI wieku są żywe w liturgii i wśród wiernych do dziś: „Anioł pasterzom mówił” oraz „Kiedy król Herod królował” (kolęda zawarta w licznych kancjonałach protestanckich XVI-XVII w
„Zdrów bądź, Królu anielski”
Wraz z zakonami franciszkanów, jasełkami i zwyczajem kołysania Dzieciątka, powstawały kolędy paraliturgiczne. Były to kolędy-kołysanki, zwykle oryginalnie polskie. Liryczne w treści, wzruszały się ubóstwem i bezradnością Boga-Człowieka w żłóbku, kierując do Niego swe inwokacje. Wprowadzały autentyczne zwroty kołysankowe, jak: li,li, laj, lu-laj, ninu, ninu. Do tego rodzaju kolęd należą m.in. „W jasełkach leży kwiatek śliczny” (XVI w.), „Gdy śliczna Panna Syna kołysała”, „Lulajże, Jezuniu” (obie z XVII wieku).
„Lulajże, Jezuniu” (obie z XVII wieku).
Kolęda „Lulajże, Jezuniu” sięga XVII wieku. Ta pieśń szczególnie wpisała się w kulturę i historię Polski, jako inspiracja dla wielu artystów, m.in. Fryderyka Chopina. Kolęda wywodzi się z tradycji ludowej, a jej autorzy – podobnie jak w przypadku większości polskich kolęd – pozostają anonimowi. Są z nią natomiast związane nazwiska licznych polskich twórców, którzy zafascynowani pięknem melodii, wykorzystywali ją w swoich autorskich kompozycjach.
W XVII wieku pojawiła się kolęda realistyczna – o pasterzach, wnosząc liczne szczegóły obyczajowe swej epoki. Obok niej pisano też pieśni mistyczno-spekulatywne. Do nich należą: „Bóg się rodzi – moc truchleje” Franciszka Karpińskiego oraz „Mizerna, cicha stajenka licha” Teofila Lenartowicza. Większość autorów tradycyjnych kolęd pozostaje nieznana. Tym samym kolędy, podobnie, jak ich melodie, stały się anonimową własnością narodu.
„Mizerna, cicha stajenka licha”
Jedna z najweselszych polskich kolęd pochodzi prawdopodobnie z okolic Małopolski. Choć według niektórych źródeł utwór powstał już w XVII wieku, po raz pierwszy opublikowano go dopiero w 1878 roku. Pieśń skomponowana została na motywach skocznego poloneza, stąd jej niezwykle pogodny, radosny charakter, który do dziś jest wszędzie bardzo doceniany. Kolęda „Dzisiaj w Betlejem” śpiewana jest zarówno przez katolików, jak i przedstawicieli innych wyznań chrześcijańskich. Utwory o podobnym brzmieniu istnieją również w tradycji protestanckiej i prawosławnej – na Ukrainie oraz Białorusi. Тут знана як “небо і земля”
A tu kolęda “Dzisiaj w Betlejem” na ukulele.
„Anioł pasterzom mówił” Ta średniowieczna kolęda jest jedną z najstarszych i wciąż popularnych polskich pieśni bożonarodzeniowych. Jest to adaptacja łacińskiego utworu „Dies est laetitiae”.
W podobny sposób powstało wiele innych polskich pieśni i kolęd, które tłumaczone były na język polski z łaciny, obowiązującej wówczas w kościelnej liturgii.
Jasełka, choinki i prezenty bożonarodzeniowe.
„Anioł pasterzom mówił” to kolęda powstała prawdopodobnie niedługo po tym, gdy do Polski przywędrował zwyczaj uroczystych obchodów chrześcijańskiego święta. Tradycja ta narodziła się około XV wieku, gdy zza czeskiej granicy dotarły do nas świąteczne szopki oraz dźwięki radosnego kolędowania. Wigilię, która w wielu domach stanowi dziś główny punkt celebracji, świętujemy dopiero od XVIII wieku. W podobnym czasie w polskich rodzinach zaczęto również ozdabiać choinkę, bez której teraz nie potrafimy sobie wyobrazić prawdziwie świątecznej atmosfery. Zwyczaj obdarowywania się prezentami pojawił się mniej więcej sto lat później i początkowo dotyczył jedynie domów mieszczańskich oraz dworów. Na dobre przyjął się w zasadzie dopiero w połowie XX wieku.
p.s. więcej o kolędach słuchajcie w naszych programach Słuchaj, tu Polska.
p.s.2 w następnej części naszych kolęd – o kolędach śpiewanych na melodie tańców
Jeśli znalazłeś błąd w tekście, prosimy o powiadomienie nas zaznaczając wybrany fragment i wciskając Ctrl+Enter.
